Het thema van de Internationale Architectuurbiënnale
Rotterdam (IABR 2016) was the next
economy. Als je de biënnale gemist hebt, lees de informatieve catalogus onder
redactie van George Burgmans, Jolanda van Dinteren en Maarten Hajer. De
Internationale Architectuurbiënnale Rotterdam wil meer dan een expositie zijn.
De IABR initieert en toont projecten die worden gekarakteriseerd door hun
praktische uitwerking. Naast de expositie in Fenixloods II in Rotterdam (een leefomgeving die uitdrukking is van die volgende economie) was er veel thematisch
debat en werd er ruim aandacht besteed aan uitleg en scholing.
IABR 2016 voerde een aanstekelijk verkennend debat over de
stedenbouwkundige betekenis van de economie van de toekomst. Er werd een
vijftigtal internationale projecten getoond, grotendeels praktisch, deels
hypothetisch. Al deze projecten hadden iets met die economie van de toekomst
van doen. Tezamen creëerden ze een rijk geschakeerd beeld van - en een gevoel
van urgentie voor die volgende economie. De IABR 2016 straalde optimisme voor-
en vertrouwen in de toekomst uit.
Wat zijn de vingerwijzingen die op de IABR zichtbaar werden
over de nieuwe economie in relatie tot stedenbouwkundige vraagstukken? Ik trek
enkele generaliserende conclusies uit de projecten die ik heb
gezien. In de toekomstige stedelijke leefomgeving zijn werken en wonen waar
mogelijk meer verbonden, minder rigide gescheiden (die nieuwe stad is geen
tuinstad meer). In de stad van de toekomst is ook het leren verbonden met het
wonen en werken. Er werd een interessant gedachte-experiment getoond over de
ROC van de toekomst in Amsterdam. Die ROC zou niet langer zijn gehuisvest in een
apart gebouw maar is versnipperd gehuisvest over de stad, verbonden aan de
leefomgeving of werkomgeving waar ze voor opleidt. De toekomstige ROC werd
letterlijk getoond als een aan verschillende bedrijfsgebouwen verbonden
extensie. Daarmee is niet gezegd dat die bedrijven ook het onderwijs verzorgen,
maar wel dat dat verbinding beroepsonderwijs en werken onlosmakelijk is. Deze
verbinding verrijkt de economie én het leren. Deze gedachte zelf is niet nieuw,
er zijn verschillende voorbeelden van deze verbinding in Nederland (zoals het
onderzoekslaboratorium van Zuyd Hogeschool op Brightland-Chemelot), maar wel
nieuw was de consequente wijze waarop de gedachte stedenbouwkundig vorm kreeg. Enkele
andere karakteriseringen van de volgende economie zijn: bedrijfsomgevingen zijn
flexibel en faciliteren verbindingen tussen (kleine) bedrijven, samenwerken
heeft meer economische betekenis dan concurreren, aandacht voor ambachtelijk
vakmanschap (maken), originele en aantrekkelijke herbestemming van leegstaande
kantoorpanden, aandacht voor duurzaamheidsvraagstukken in relatie tot
armoedevraagstukken, aandacht voor sociale inzet van nieuwe media.
IABR toonde een toekomstige
economie waarin de menselijke maat meer betekenis moet krijgen dan in de
huidige economie. Ik duidde deze gedachte als volgt. De huidige economie wordt
gekarakteriseerd door haar gerichtheid op financiële winst en
aandeelhouderswaarde ten koste van duurzaamheidsvragen en productkwaliteit. De
huidige economie is een verkoopgedreven economie gericht op het permanent schreeuwerig
en manipulerend bestoken van mensen tot aankoop van dingen. De huidige economie is gericht
op het verzamelen van big data t.b.v. verdere manipulatie van koopgedrag van
mensen. Dat wordt maatwerk genoemd. In de huidige economie vinden mensen het
normaal dat ze via allerhande media eenzijdige romantische informatie over een
product krijgen - we kunnen ook zeggen vinden mensen het normaal dat ze permanent schreeuwerig belogen worden om ze te verleiden tot kopen. Mensen vinden
het tevens vanzelfsprekend dat multinationale bedrijven hun productie vestigen in wat
zij noemen lage lonenlanden. Arbeid en productie zijn kennelijk iets smerigs die
het beste goedkoop in China, Taiwan of Bangladesh onder erbarmelijke
omstandigheden en tegen een idioot laag loon kunnen worden gedaan. Dat heet in
de huidige economie: economisch verstandig. Samenleven wordt in de huidige economy eerder beschouwd als een noodzakelijk te manipuleren omgeving
t.b.v. meer winst dan als een authentieke omgeving waar mensen met elkaar iets
willen opbouwen. In de huidige
economie wordt de Amsterdams stedelijke binnenstad bijvoorbeeld beschouwd als
een te vermarkten product aan toeristen. De authentieke stedelijke samenleving lijkt
daarbij eerder een hinderpaal voor het vestigen van moneydriven hotelketens dan
als leef- en werkomgeving. Bedrijvigheid in de binnenstad van Amsterdam wordt gereduceerd tot ijswinkel en kaaswinkel. Toeristen eten in restaurants dus
wat is het nut van een groenteboer en bakker in de wijk? In de huidige economie
worden kansrijke samenlevingsmogelijkheden opgeofferd aan die economie zelf die
mensen uiteindelijk onthutst en beroofd achterlaat.
IABR 2016 toonde verkennende projecten waarin het sociale,
het duurzame, het ontwikkelingsgerichte, het bouwkundige en het economische
voor alle lagen van de bevolking werden verbonden.